این پژوهش با هدف بررسی تأثیر بکارگیری زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر بر عدم تقارن اطلاعاتی انجام شده است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این مسأله است که آیا بکارگیری زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی می شود؟ . در این راستا به نظر می رسد زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر به عنوان یک تکنولوژی اطلاعاتی نوین، می تواند فرآیند تحصیل و شفافیت اطلاعات مالی را بهبود ببخشد. وجه تمایز این پژوهش نسبت به پژوهش هایی که تا کنون در ایران در این زمینه انجام شده، خارج شدن از حوزه تحقیقات کیفی و انجام پژوهش کمی می باشد. انتظار می رود نتایج پژوهش به درک عوامل موثر بر عدم تقارن اطلاعاتی کمک شایانی نماید. بر این اساس نمونه-ای مشتمل بر 158 شرکت انتخاب شده اند و برای یک دوره هشت ساله (1388 تا 1395) مورد آزمون قرار گرفته است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و به لحاظ بررسی رابطه متغیرها همبستگی است و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون چندگانه مبتنی بر داده های پنل استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین بکارگیری زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر و عدم تقارن اطلاعاتی رابطه منفی معنی دار وجود دارد. بنابراین می توان ادعا نمود که بکارگیری زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی می شود.

زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر انقلابی در گزارشگری بود که هزینه های ایجاد، پردازش و دسترسی به اطلاعات را کاهش می دهد. بکارگیری XBRL در ایران بنا به دلایلی که در این تحقیق در پی شناسایی آن هستیم تاکنون بدرستی محقق نشده است. هدف این تحقیق شناسایی موانع و راهبردهای بکارگیری XBRL است. روش تحقیق نظریه زمینه بنیاد، روش جمع آوری داده مصاحبه، نمونه گیری نظری و گلوله برفی و با 19 مصاحبه اشباع نظری حاصل شد. با کدگذاری باز، محوری و گزینشی مدل مفهومی شامل شرایط بستر و راهبردها در 3 سطح شرکت/ سازمان های ناظر/ تولیدکنندگان نرم افزار استخراج شد. در سطح شرکت موانع آگاهی و شناخت، پیچیدگی، زیر ساخت، هزینه بری و مقاومت در برابر تغییر و راهبردهای آموزش و آگاه سازی، تخصیص بودجه، سیاستهای انگیزشی شناسایی شد. در سطح تولیدکنندگان نرم افزارا موانع پیچیدگی، هزینه بری، تحریم ها و راهبردهای زیرساختی، تخصیص بودجه و. . . شناسائی شد. در سطح سازمان های ناظر مسائل فرهنگی، الزام و فشار، زیر ساختی، عدم وجود متولی و راهبردهای تشکیل کارگروه تخصصی، متولی در سطح وزارت، فرهنگ سازی، آموزش و آگاهی بخشی و. . . شناسائی گردید.

با توجه به قابلیت های زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL)، پژوهش حاضر به بررسی مساله مهم پذیرش این زبان نوین گزارشگری توسط کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور، به عنوان پیش شرط استفاده و بکارگیری آن در سازمان متبوع، پرداخته است. این پژوهش، ابتدا با بررسی مبانی نظری و تجربی موجود و بر اساس مدل پذیرش فن آوری (TAM)، به ارایه یک الگوی نظری پرداخته و عوامل موثر بر پذیرش این زبان در گزارشگری را استخراج نموده است. سپس با اتخاذ یک روش کیفی و تحلیل محتوای 21 مصاحبه نیمه ساختاریافته، الگوی نظری اولیه را اصلاح و عوامل موثر بر پذیرش این زبان در گزارشگری مالیاتی را شناسایی نموده است. در نهایت، با جمع آوری و تحلیل 70 پرسشنامه به روش دلفی فازی به ارایه الگوی نهایی پرداخته و دیدگاه کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور درخصوص پذیرش این زبان را ارزیابی نموده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور پذیرای زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) هستند و عامل اصلی پذیرش این فن آوری نوین از دید کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور، سودمندی ادراک شده در نتیجه تأثیر مثبت آن بر خصوصیات کیفی اطلاعات است.

با توجه به وجود ضعف در گزارشگری مالیاتی در ایران از یک طرف و قابلیت­ های زبان گزارشگری تجاری توسعه­ پذیر (XBRL) از طرف دیگر، پژوهش حاضر به بررسی امکان بکارگیری این زبان نوین گزارشگری در سازمان امور مالیاتی کشور جهت بهبود گزارشگری مالیاتی در ایران پرداخته است. این پژوهش در مرحله اول با بررسی مبانی نظری و تجربی موجود به روش متاسنتز، به ارایه یک الگوی نظری پرداخته و با استفاده از مدل سه بخشی فن­ آوری، سازمانی و محیطی (TOE)، عوامل موثر بر امکان بکارگیری این زبان در سازمان­ ها را شناسایی نموده است. در مرحله دوم با تحلیل محتوای 21 مصاحبه نیمه­ ساختاریافته، الگوی نظری اولیه را اصلاح و عوامل موثر بر امکان بکارگیری این زبان نوین گزارشگری در سازمان امور مالیاتی کشور را شناسایی نموده است. در مرحله سوم نیز، با تحلیل 70 پرسشنامه به روش دلفی فازی که در اسفند ماه سال 1396 جمع­ آوری شد به ارایه الگوی نهایی پرداخته و امکان بکارگیری آن در سازمان امور مالیاتی کشور را ارزیابی نموده است. نتایج پژوهش نشان می­ دهد که هرچند از منظر فن­ آوری، بکارگیری زبان گزارشگری تجاری توسعه­ پذیر(XBRL) در سازمان امور مالیاتی کشور امکان­ پذیر است اما از منظر سازمانی و محیطی امکان بکارگیری آن در سازمان امور مالیاتی کشور وجود نداشته و با چالش­ هایی در سطح سازمانی و محیطی روبه­ روست.

با توجه به قابلیت ها و ویژگی های منحصربه فرد زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL)، بکارگیری آن در سازمان ها، منافع و مزایای بسیاری دارد. لذا پژوهش حاضر سعی دارد با بررسی مدل های اساسی پذیرش فن آوری های نوین، مدل مناسب پذیرش زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) توسط کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور را به عنوان پیش شرط استفاده و بکارگیری آن در سازمان متبوع، شناسایی نماید. سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان رکن اجرایی نظام مالیاتی، نقش مهمی در تحقق درآمدهای مالیاتی دارد و بی شک پذیرش و بکارگیری فن آوری های پیشرفته از جمله زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) موجب بهبود عملکرد کارکنان آن سازمان و متعاقبا افزایش درآمدهای مالیاتی دولت و در نتیجه تحقق اهداف کلان اقتصادی می شود. لذا انتظار می رود که کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور پذیرای زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) باشند و با توجه به مدل پذیرش فن آوری (TAM) عامل اصلی پذیرش این فن آوری نوین از دید کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور، سودمندی ادراک شده در نتیجه تاثیر مثبت آن بر خصوصیات کیفی اطلاعات باشد.

هدف: هدف از مطالعه حاضر، مروری بر پژوهش های XBRL و شناسایی دامنه های موضوعی آن است. روش: به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، پژوهش حاضر بر مقالات XBRL منتشرشده در پایگاه داده وب آو ساینس (برای مقالات خارجی) و پایگاه داده نورمگز (برای مقالات داخلی) تمرکز کرده است. بعلاوه، از تجزیه وتحلیل هم واژگانی و تجزیه وتحلیل شبکه های اجتماعی نیز برای مدل سازی موضوعی این مطالعات و شناسایی شکاف های تحقیقاتی استفاده شده است. یافته ها: یافته ها نشان می دهد که پژوهش های XBRL در سه دامنه موضوعی قرار گرفته اند. این دامنه های موضوعی عبارت اند از: تحقیقات مرتبط با «مزایای حاصل از پیاده سازی XBRL»، «تحقیقات مرتبط با چالش های پیاده سازی XBRL» و «پیاده سازی XBRL در کشورهای درحال توسعه». نتیجه گیری: یافته ها حاکی از آن است که موضوعات مختلفی مانند «اطلاعات»، «افشا»، «اطمینان بخشی»، «سود»، «عملکرد»، «اثربخشی»، «تکنولوژی»، «هزینه ها»، «استانداردسازی»، «مالکیت»، «حاکمیت شرکتی»، «کیفیت»، «رفتار»، «پیامد»، «شفافیت» «مدیریت سود»، «بازار» و غیره مورد توجه پژوهشگران خارجی بوده است که پژوهشگران داخلی به این موضوعات نپرداخته اند. دانش افزایی: با توجه دامنه های بسیار متنوع XBRL، تاکنون هیچ پژوهشی (اعم از داخلی یا خارجی) به دسته بندی این دامنه های موضوعی نپرداخته است و از این حیث پژوهش حاضر قادر است شواهدی را آشکار کند که پیش تر پنهان بوده اند و دانش افزایی هایی را برای قانون گذاران، استانداردگذاران، دانشگاهیان حسابداری و حسابداران حرفه ای به ارمغان آورد. بعلاوه، پژوهش حاضر به واسطه بررسی عمیق ادبیات خارجی و داخلی XBRL، شکاف های تحقیقات داخلی XBRL را در مقایسه با تحقیقات خارجی آشکار کرده و توصیه های اثربخشی را برای تحقیقات آتی ارائه می کند. در نتیجه، مطالعه حاضر قادر است دید وسیعی را برای قانون گذاران، استانداردگذاران، دانشگاهیان حسابداری و حسابداران حرفه ای فراهم کند.

هدف: در پژوهش پیش رو هدف، بررسی امکان پذیرفتن گزارشگری توسعه پذیر تجاری در شرکت های هلدینگ از دیدگاه کارکنان مالی جهت بهبود گزارشگری مالی در ایران است.روش: در این پژوهش، ابتدا با بررسی پیشینۀ تحقیق به روش متاسنتز و با استفاده از مدل سه بخشی فناوری، سازمانی و محیطی شاخص های مؤثر بر هریک از ارکان امکان پذیرفتن گزارشگری توسعه پذیر تجاری شناسائی شد. سپس فهرستی از شاخص های تأثیرگذار و پراهمیت در هریک از ابعاد فناوری، سازمانی و محیطی تعیین ‎شد. پس از دسته بندی اولیه، یک پرسش نامۀ طیفی برای بررسی امکان پذیرفتن گزارشگری توسعه پذیر تجاری با روش دلفی فازی میان سه رکن اصلی زبان گزارشگری تجاری توسعه­پذیر، با استفاده از تکنیک دیمتل فازی برای دستیابی به تحلیل دقیق تر در بررسی روابط علت و معلولی بین هریک از ارکان که خبرگان و متخصصان، آنها را تکمیل کرده اند، ارائه شد.یافته ها: امکان­سنجی پذیرش زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیراز دیدگاه کارکنان مالی در شرکت­های هلدینگ با استفاده از مدل مدل سه بخشی فن­آوری، سازمانی و محیطی انجام گرفت.نتیجه گیری: در نهایت، تحلیل ها نشان داد که از بعد فناوری، استفاده زبان گزارشگری تجاری توسعه ­پذیر در شرکت­های هلدینگ امکان­پذیر بوده و از بعد سازمانی، برای شرکت­های هلدینگ فواید صرفه­ جویی در زمان و افزایش سرعت انجام کار و از بعد منفعت-هزینه برای سازمان مفید بوده  و در نهایت از بعد محیطی به عنوان عامل مزیتی در پیشرو بودن شرکت های هلدینگ است.دانش افزایی: امروزه تحولات شگرفی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات رخ داده است. زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر یک فناوری نوین برای مبادله شفاف داده های گزارشگری مالی و تجاری است که می تواند در سراسر جهان با زبانی مشترک و فرمتی خاص، منجر به کاهش هزینه های نمایندگی و بهبود تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات گردد.

امروزه به کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان سرمایه گذاری و انجام تبادلات مالی سرمایه گذاران، شرکت های بورسی و دیگر بخش های بازار سرمایه در فراسوی مرزها فراهم شده و بازارهای مالی سراسر جهان به هم مرتبط گشته اند. پیشرفت های تکنولوژیک با از میان برداشتن موانع موجود، سرمایه گذاری موسسات کوچک و بزرگ در آنسوی مرزها را ممکن ساخته است.همزمان با جهانی شدن سرمایه گذاری، نیاز سرمایه گذاران به اطلاعات مالی درست و قابل اعتماد شرکت ها بیشتر می شود. XBRL یا زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر، یک رویکرد استاندارد جهانی است که تبادل اطلاعات و بخصوص گزارشگری مالی را در سراسر جهان متحول ساخته است.پیاده سازی XBRL در محیط های کسب وکار مختلف با استانداردهای گزارشگری گوناگون و معماری های سیستمی و سازمانی مختلف، سناریوهای متفاوتی را پیش رو قرار می دهد. با توجه به پیچیدگی فرایند پیاده سازی XBRL و ریسک های داخلی و خارجی، اولویت بندی این سناریوها و انتخاب سناریوی مناسب ضرورت دارد.این پژوهش سعی نموده سناریوهای پیاده سازی زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر در بازار سرمایه ایران را اولویت بندی نموده و سناریوی مناسب را معرفی نماید. بر این اساس، نظرات خبرگان بازار سرمایه جمع آوری و با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی تحلیل شد.نتایج بدست آمده از تحلیل داده ها توسط نرم افزار Expert Choice نشان داد که سناریوی «وب سرویس از طریق سامانه کدال» به عنوان مناسب ترین سناریوی پیاده سازی زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر در بازار سرمایه ایران انتخاب شده است.